Thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao – Bài toán nan giải của ngành cơ khí
Hiện nay, tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao đang là một trong những thách thức lớn nhất đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực cơ khí tại Việt Nam. Bài toán này không chỉ gây khó khăn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp mà còn khiến nhiều lao động trẻ đánh mất cơ hội nghề nghiệp dù đã tốt nghiệp từ các trường đào tạo chuyên ngành.
Doanh nghiệp “khát” nhân lực chất lượng cao nhưng không dễ tuyển dụng
Thực tế cho thấy, đa phần các doanh nghiệp trong ngành cơ khí đều trong tình trạng “khát” nhân lực chất lượng cao – từ kỹ sư, kỹ thuật viên đến công nhân lành nghề. Mặc dù số lượng lao động ra trường mỗi năm không nhỏ, nhưng phần lớn trong số đó chỉ đáp ứng được yêu cầu về mặt số lượng chứ chưa đạt đến yêu cầu về chất lượng chuyên môn. Nhiều kỹ sư, công nhân kỹ thuật dù đã trải qua quá trình đào tạo chính quy nhưng khi bước vào môi trường làm việc thực tế lại bộc lộ nhiều hạn chế: nắm chắc lý thuyết nhưng thiếu kỹ năng thực hành, tay nghề yếu, khả năng thích nghi với công việc thực tế kém. Điều này buộc doanh nghiệp phải tốn thời gian và chi phí đáng kể để đào tạo lại từ đầu, trong khi hiệu quả chưa chắc đã như mong muốn.
Chính vì thế, không ít doanh nghiệp đã dần mất niềm tin vào chất lượng đào tạo của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và đại học. Họ luôn ở trong trạng thái “đói” nhân lực, tuyển không được người phù hợp hoặc tuyển xong phải đào tạo lại, trong khi hiệu quả công việc lại không cao.
Tuyển đã khó, giữ chân nhân sự còn khó hơn
Một vấn đề nan giải khác là sự ổn định và gắn bó lâu dài của lực lượng lao động chất lượng cao với doanh nghiệp. Ngay cả khi tuyển được những nhân sự có khả năng đáp ứng công việc, thì việc giữ chân họ lại là bài toán khó hơn gấp nhiều lần. Lý do là bởi công việc trong ngành cơ khí vốn nặng nhọc, môi trường làm việc khắc nghiệt, trong khi mức lương, chế độ đãi ngộ chưa thực sự tương xứng với công sức bỏ ra. Trong bối cảnh thị trường lao động cạnh tranh khốc liệt, nếu doanh nghiệp không có chính sách đãi ngộ hợp lý và môi trường làm việc hấp dẫn, người lao động sẵn sàng “nhảy việc” để tìm nơi có thu nhập tốt hơn và điều kiện làm việc thuận lợi hơn.
Đặc biệt, một thực tế đáng lo ngại là nhiều lao động kỹ thuật tay nghề cao, bao gồm cả kỹ sư và công nhân lành nghề, lại lựa chọn đi xuất khẩu lao động sang các thị trường như Hàn Quốc, Nhật Bản, nơi có mức lương và điều kiện làm việc hấp dẫn hơn nhiều so với trong nước. Xu hướng này khiến thị trường lao động ngành cơ khí trong nước càng thêm khan hiếm nhân lực chất lượng, trong khi đó lại có không ít cử nhân, học viên tốt nghiệp vẫn thất nghiệp hoặc phải làm những công việc không đúng chuyên môn.
Khoảng cách giữa đào tạo và thực tế thị trường lao động
Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này bắt nguồn từ sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Mặc dù các cơ sở đào tạo vẫn đều đặn cung cấp hàng ngàn cử nhân, kỹ sư cơ khí mỗi năm, nhưng chất lượng đào tạo lại chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của doanh nghiệp. Chương trình học tại nhiều trường vẫn nặng về lý thuyết, nhẹ về thực hành; thiết bị đào tạo thì lạc hậu, không sát với thực tế sản xuất hiện đại. Sinh viên, học viên ít có cơ hội tiếp cận với máy móc, công nghệ mới nên khi ra trường thường lúng túng, không theo kịp công việc.
Đặc biệt, nhiều trường vẫn duy trì hệ đào tạo cũ kỹ, nội dung chương trình giảng dạy không được cập nhật theo kịp sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và nhu cầu thị trường. Trong khi đó, các doanh nghiệp thì liên tục thay đổi, ứng dụng công nghệ hiện đại, tự động hóa, kỹ thuật số... nhưng sinh viên lại chưa được chuẩn bị để đáp ứng những thay đổi đó.
Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp
Để giải quyết bài toán nan giải này, điều quan trọng nhất là phải thiết lập mối quan hệ chặt chẽ, thường xuyên giữa nhà trường và doanh nghiệp. Các trường đại học, cao đẳng, trung cấp nghề cần chủ động liên hệ với các công ty, nhà máy cơ khí để nắm bắt sát sao nhu cầu về lao động – không chỉ về số lượng mà quan trọng hơn là về chất lượng, kỹ năng và năng lực thực tế. Từ đó, nhà trường có thể điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp hơn, tăng cường thời lượng thực hành, cập nhật công nghệ mới vào giảng dạy.
Song song đó, doanh nghiệp cũng cần đóng vai trò tích cực hơn trong việc đào tạo nguồn nhân lực tương lai. Việc tạo điều kiện cho sinh viên được thực tập tại doanh nghiệp ngay từ năm đầu hoặc giữa các kỳ học sẽ giúp học viên có cơ hội cọ xát thực tế, phát triển kỹ năng nghề nghiệp, từ đó có thể làm việc ngay sau khi tốt nghiệp mà không cần đào tạo lại. Doanh nghiệp cũng có thể phát hiện và “đặt hàng” đào tạo những nhân sự tiềm năng từ sớm, từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, để xây dựng đội ngũ kế cận chất lượng cao.
